Cawet (Buda Rebo)
In Cerpen Bahasa Bali
on 2 November, 2008 at 9:51 am
Telung tiban suba I Gedé Darmika matunangan ngajak Ni Luh
Swandéwi. Mémé bapanné ngrencanaang lakar nyangkepang pianakné énggal. Apang
sing énggalan ada gegodan bin mani puan sawiréh ajak dadua suba pada suud
kuliah, suba pada bisnis masih. Buina nyén sing nawang I Gedé, anak bagus,
jemet, tur sugih. Patuh masih Luh Swandéwi, anak jegeg, tur solahné adung tekén
kajegéganné, kéto masih ia sugih, nyén anak muani ané tusing demen tekén
ukudanné.
Ambiug orta di rurungé upakara mapragaté lakar gedé, balé
banjar suba booking-a.
Yén anak tusing sugih, kanggoanga suba di natah pakarangané dogén ngaé upakara.
“Buk Gedé anak mula ngelah, kuda kadén lakar mapenga
pipis anggon biaya upakara ténénan,” kéto Mén Sukadi ipah Buk Gedé Kelihan
ngrimik.
“Éh…, nak orahanga mani peteng lakar ada konsér gratis
lagu pop Bali, to… apa grup I Gedé lakar nyumbang lagu,” kéto Mén Sukarta sada
agem sawiréh ia mula abehné paling nyéntrik di désané, gayané suba cara artis
sing kesampaian, méh-méh mani peteng ia milu nagih magending sawiréh méntalné
gedé sajan.
“Ija ia I Gedé ajak Luh mafoto gedé buka kéto, gedénan
tekén tipin icangé jumah, bin sada panganggoné ngrényeb aéngan tekén panganggo
raja jaman ilu,” kéto Mén Soken ngrenggeng sambilanga nalinin jaja bantalé.
“Bin mani ingetang mapayas gedé lakar sotinga koné, apang
ada kenang-kenangan bin manian, béh… Mén Sukarta suba
paling malu!” kéto abetné Mén Margi majailan.
Mén Sukarta ané gesaha
kenyem-kenyem dogén, ané lénan sibarengan kedék sawiréh Mén Sukarta ngédéngang
agemné cara anak mafoto dadi modél.
“Dé, Madé kadén ngarep,
warna apa kostim pangayahé Dé, anak saja misi maan kostim?” Mén Darma matakon seken.
Kondén tiang masaut Dadong Gitar ba nyelag, ”Apa to kostim Mén Darma? Dadi tombén mémé ningeh?”
Tiang kenyem-kenyem
ningehang petakon Dadong Gitar, saja ja ia tusing nawang, sawiréh yusanné suba
odah buina suba kapah matulungan ka pisaga, yén tusing manyama sajaan tekén Pak
Gedé, pensiun suba raganné matulungan.
”Kostim to baju seragam
Dong, panitia pangayah masi maan warna coklat, pangayah jaja warnané kuning
tasak gedang, keluarga pangantén nganggo warna kuning emas,” kéto tiang
nyelasin. Béh…, makejang ané ajak matulungan masebeng anggob.
Makejang saja pada
anggob, méh… orta di tongos anaké matulungan mébat aéngan buin. Yén nyak, Pak
Gedé ngaé gaé di hotél berbintang sinah ngidang, Pak Gedé mula warga suksés di
rantauan.
Uling ija kadén tekané,
Embok Darmi maid liman tiangé sada nyebeng, krama ané lénan pada kisi-kisi
ningalin tingkah embokné I Gedé buka kéto, ajaka tiang ka paon apang johan
tekén krama ané matulungan.
Tiang bingung, ”Aduh Dé,
lacur sajan jani Mén Mantra anak jlema sing nawang lek, apa nyelapang apa tusing,
ia ngaba cawet. Cawetné nyemplung di émber tongos pangumbahan praboté, liu anak
nepukin, kénkén né?” munyinné cara mimis sing kapegatang, bangras nyetang suba
gedeg sajan.
”Anak kénkén kadén masan
kené ngaba tingkah ané soléh-soléh,” nglantur ia mamunyi.
Tiang sing pesu munyi
nang abesik, nadak sara sirah tiangé pengeng. Tumbén jani ada anak ngaba cawet
matulungan. Biasanné, ané tawang tiang, cawet ento benda rahasia paling silib,
sing dadi édéngang, tongosné setata di tebén. Nyemuh dogén anaké lakar ngalih
tongos ané silib apang tusing yén ada tamui, lek saget tepukina. Yén sagét
tepukina nyemuh, kasindir i raga kén kramané kasengguh cem. Kaling ké anak lén,
somah padidi yén ba masalah urusan panganggo dalam, anak tusing juari. Yén kal
tawang lakar matulungan to ngudiang aba, sing dadi mékén manjus ka danuné mulih
malu jemak, aduh….
Ortané ané uling abulan
di désané nyambatang indik kaangoban karya mapragatan I Gedé tekén Luh Swandéwi
masalin akijapan mata tekén satua cawet Mén Mantra ané nyemplung di pangumbahan
praboté.
Liu matampahan, Pak Gedé
mula mapenga liu apang makejang krama désané maan ngrasayang ajengan ané kagaé,
sakéwala makejang masisa sinah suba liu krama désané tusing bani ngidih,
sawiréh cem krana unduk ané busan. Kramané tusing ada nyak nyambatang unduké
ento. Lawar pasil, nasi mabyayagan masisa, makejang nu liu. Sebeng keluarganné
suba tusing égar cara ibi puané makejang mirib makeneh-keneh pada jejeh, sing
ké kené sing ké kéto?
Keluarga makejang sing
ngidang bes nyangetang unduké ento sawiréh Mén Mantra ada hubungan ipah tekén
Buk Gedé, adinné Buk Gedé masomahan ajak Mén Mantra. Unduké ento mula dadi
kenehan makejang krama désané, pokokné tusing maan jawaban, ngaé pegeng dogén.
Petengné tiang meled
masih matakon kén Embok Darmi, tingalin tiang ia suba tenangan a bedik.
“Embok kénkén unduké adi
cawet Mén Mantra bisa ulung, nak dija kejang?” Sada adéng munyin tiangé apang
tusing dingeha tekén muani-muaniné ané maceki.
“Di anduké ané lakar
abana manjus, seleta di bangkiangné, sangkel Embok sangsi ngudiang matulungan
tengai tepet, barang ento suba aba, kadén yén manjus nyaluk sanja.”
Cawet orahanga barang,
méh… ngeng Embok Darmi ngadanin, mula soléh dingeha kén kupingné.
Suud unduké ento Luh
Swandéwi setata nyelé ati, dugasé mabakti ka Balé Agung mapayas suba sakadi
raja lan ratu, kéwala sengkala, ia pingsan sing ada angin sing ada ujan. Makejang acarané ané kasusun rapi dadi rambug, payu acara mapragatané dadi
acara ngurus anak gelem sing tawang sakitné. Dokter puskésmas di désan tiangé
sibuk ngurus I Luh. Ané paling nyebetang keneh, tamiuné liu teka, sakéwala
panganténé sing ngidang nyambut. Ané nyambut payu reramanné maka dadua. Nyén
ané nganten, panakné apa reramanné? Brayané makejang pada pakrimik apa ké
sakitné I Luh, ada hubunganné tekén cawet ento.
Acara konsér lagu pop
Baliné batal, makejang ngrenggeng, kramané tusing payu maan hiburan gratis,
sing karoan telung tiban cepok ada hiburan. Péh…, kéné penadinné.
Dadong tiangé ané masih
dadong I Gedé, sawiréh tiang mula mamisan ajak Gedé, ngeling sigsigan sawiréh
nepukin cucunné kena sengkala buka kéto. Keneh tiangé dadi engsek.
”Dé, da orahanga nah!
Bapakné I Gedé anak mamitra ajak Mén Mantra,” I Dadong nyangetang ngeling
sambilanga maseselan.
Rasa makecos batun matan
tiangé ningeh unduké buka kéto. Béh…, cara sesonggané, ipah ipuh, méhan kenehné
nganggo panangkeb apang makejang keluargan Pak Gedé jerih tekén ia.
Mamadu (Ketut Sariani)
In Cerpen Bahasa Bali
on 5 Oktober, 2008 at 2:13 pm
“Cening,
élingang ragané kari alit, pacang menék bajang. Becikang ragané makta raga.
Pekak tusing nyidayang makelo marengang cening. Tuuh pekaké tusing makelo.
Yapin pekak mani puan tusing ada, cening sampunang sangsaya, pekak tusing taén
galahin ragan ceningé pedidi.”
Asapunika
raos Pekak Lanang mabesen ring tiang. Mangkin tiang yakti kari alit, pianak
ubuh. Wantah I Pekak Lanang sané miara ukudan tiangé ngantos tiang matuuh
limolas tiban. Kari cedang kuping tiangé mirengan besen Pekak Lanang.
“Ketut
Wandri, dadi bengong jak padidi. Uling tuni cingakin tiang Ketut nrawang paliatné.
Nak kénkén sujatinné, nang tegarang orahin tiang! I raga suba madan manyama
yadiastun tusing ada iketan kulawarga.”
Makleteg
bayun tiangé tundikin munyin Dayu Wila. Dayu Wila okan Ida Bagus Raka sané
sangat paek teken tiang. Ring grian Ida tiang ngayah nulungin makedas-kedasan
utawi gaén sané lianan. Gria Idané wantah sané nulungin ukudan tiangé sasukat
tiang kalahina tekén Pekak Lanang sané dumunan ngayah i rika.
“Béh,
Dayu. Ten wénten napi. Tiang inget sareng pekak tiange,” kénten tiang nyautin
pitakon Dayu Wila sané malinggih di sisin tiangé.
“Nah
Ketut, punang malih nika inget-ingetanga. Pekak Ketuté sampun ring tongosé
becik. Mangkin Ketut acepang manten I Pekak mangda nyadia nyarengin pajalan
Ketut ring mercapada niki,” galang keneh tiangé kasautin alus raos Dayu Wila.
Nanging
nika wantah aslieban manten ring keneh tiangé. Mangkin tiang ten nyidayang
mapineh becik. Ukudan tiangé sampun kaucap daki. Jeg kala napi kadén nyelepin
ragan tiangé. Ten karasa yéh paningalan tiangé ngetél. Inget besen I Pekak
sareng raos Dayu Wilané. Béh sarasa tusing nyidayang tiang nambakin ketélan yéh
paningalan sané sampun nrebes melusin pipin tiangé.
Abulan
sampun liwat, tiang marasa awak tiangé malénan. Basang tiangé ngancan
ngedénang. Inget tiang tekén solah tiangé sané ten nawang tata krama. Mawak luh
tusing bisa makta raga. Ngetél malih yéh paningalan tiangé ngenehang ukudan
tiangé sané makutang. Ngentas di keneh tiangé pacang magedi uli grian Ida Bagus
Raka. Sadurung pacang magedi, Dayu Wila sampun uning ring awak tiangé sané
malianan.
“Ketut
nak kénkén sujatinné, dadi Ketut lémpas ngantos kénten. Men sira sané ajak
Ketut kénten. Sampunang nika bakta sedih padidi. Sira gegélan Ketut, nah
orahang jak tiang. Nak pantes masi gegélan Ketuté nawang. Né nak Ketut jak
gegélan Ketuté sané malaksana dadinné jak dadua naké ningting kéwehé niki,”
kénten raos Dayu Wila ngedénang bayun tiangé.
Yakti
gegélan tiangé nak mula sajan nyadia nyuang déwék tiangé sané sampun misi.
Nanging tiang ten mrasidayang nrima tetimbangan gegélan tiangé krana tiang ker
dadianga madu utawi somah cenikan.
Sanget
pajalan magedi uling grian Ida Bagus Raka, pajalan tiangé katambakin sareng I
Gedé Sanjaya. I Gedé puniki wantah timpal gegélan tiangé sané paling uning
solah tiang sareng gegélan tiangé.
“Ketut,
nang ja keneh-kenehang malu pajalané. Nyoman Putra nak sampun nyadia nyuang
ragan Ketuté. Ulian Ketut, Nyoman Putra katulungin ngelah keturunan. Ketut pun
nawang, somahné Nyoman tusing myidayang ngelah pianak. Nah jani Ketut ker
nulungin. Lautang jani tresnané jak Nyoman. Somah Nyoman Putra pun nyadia
ngelah madu laut ngelah pianak uling ragan Ketute,” asapunika I Gedé Sanjaya
nuturin déwék tiangé.
Mula
saja somahné Bli Nyoman nrima pesan déwék tiangé. Nanging tiang dereng nyadia
dadi madu.
Tiang
marasa pelih pesan kanti nyuang somah timpal. Nika mawinan tiang ten nyadia
mamadu. Bangayang pun tiang sané ngedénang pianak tiangé padidi. Mula saja
tiang nénten mapineh nyemak solah sakadi puniki.
“Ketut
sampunan nuutin keneh sané nénten becik. Yén Ketut meled ker ngedénang pianak
padidi sané lakar lacur tuah anaké cenik buin pidan. Panak Ketuté tusing lakar
ngelah bapa ané anggoné tetua yadiapin suba ngelah Ketut ané madan mémé. Nang
melahang nyemak pajalan idup. Ngedénang pianak tusing aluh cara i raga ngaé.
Suud subé monto dogén mapineh boya-boya, jani lautang gedénang pianaké sareng
gegélan Ketuté bareng-bareng,” asapunika raos Dayu Wila nuturin dewék tiang ané
mula ukudan tiangé cenikan buin duang tiban.
Déréng
uningina unduk puniki sareng Ida Bagus Raka, sané uning wantah Dayu Wila manten
ring gria.
Tutur
Dayu Wila sareng I Gedé Sanjaya ngulungan keneh tiangé ker ngalahin gegélan
tiangé. Malipetan tiang ka kamar samping pawaregan griané. Tongos ané tis
icénina ring ajin Dayu Wilané. Desiran angin ané nuut petengé masinaran bulan
purnama nimpalin keneh tiangé ané tusing karuan. Tusing pegat-pegat tiang
ngusud-usud basang tiangé.
Ngetél
yéh paningalan tiangé ngenehang tutur Dayu Wila marep ring pianak tiangé
benjang pungkur. Mula saja anak cenik ané tusing ngelah nak tua tusing ja melah
idupné. Ada
dogén unduk ané rasayanga kirangan. Tiang sané sampun ngrasayang dados anak
ubuh kagedénang nak tua, I Pekak Lanang. Karasayang kuangan idup tiangé nénten
masanding sareng anak tua sané dadi rupakan tiangé, sané nglekadang tiang. Yan
mangkin tiang meled ker ngalahin Bli Nyoman Putra bapan pianak tiangé. Yakti
tiang gaénang pianak tiangé sengsara. Cening tusing ker nawang bapa. Cening ker
ngrasayang sengsara lebihan kén idup tiangé kalahin rupaka makakalih.
Angin
peteng makta déwék tiangé katengah maya ngantos tiang ten inget malih ring
raga. Pajalan tiangé maidehan, rurung ané ten taén entasin tiang mangkin tuut
tiang. Ten ada rasa jejeh di keneh tiangé. Ring bucun rurung sané entasin tiang
sagét tepukin tiang Pekak Lanang negak ngilut rotan.
”Pekak,
adi pekak driki ngoyong? Anggén napi rotané nika?” kénten tiang nyapatin pekak
tiangé.
“Cening,
né ba gaénang pekak ayunan bang kumpin pekak. Melahang nyen miara, ngedénang
kumpin pekak! Melah-melah masi cening dadi mémé lan kurenan. Da ja kanti
ngalahin panak apabuin ngalahin somah. Nak gedé dosanné dadi mémé ané ngutang
panak jak somah. Resepang cening…, resepang cening…, resepang cening…!” raos
pekak ngancan makelo ngancan nyaruang kaampehang angin petengé.
Masalin
masih baan munyin jagkrik, ilutan rotan pekak ngaé ayunan.
Makleteg
bayun tiangé mirengang munyin pekak punika. Mulih pajalan tiangé uli rurung ané
kaentasin nika. Mulih masi bayun tiangé uli tengahing maya inget malih ring
raga. Inget masih tiang ngusud basang tiangé. Bukak tiang jelanan kamar,
nyingak sampun matan ainé di muncuk kangin langité. Tiang ngentegang bayu,
tiang marasa matepuk pekak. Nika wantah ipian. Pekak sampun mabesen ring déwék
tiang napi ké sujatinné anaké makulawarga.
Dayu Wila mamargi gegéson ka kamar tiangé.
“Ketut, mara bangun?” kénten ragané nyapatin tiang.
“Ngih, Dayu. Wénten napi semengan pun mriki?” énggal tiang
nyagjangin Dayu. Ajak tiang negak.
“Nah ada raosang bedik. Mu ké kayeh malu, di mukak antosanga jak
aji,” baos Dayu Wila ngaénang bayun tiangé usak.
Énggalang tiang masalin, masugi dogén, kadirasa manjus tusing
nyidayang ngentegang bayun tiangé. Ten taén atu Aji ngaukin tiang semengan kadi
puniki.
“Ngiring Dayu. Dados tumbén Atu semengan pun ngaukin tiang?”
“Nah, bin jebos Ketut ker nawang,” Dayu Wila ten kayun ngortain
tiang.
Pun nampek ring balé daja, tiang nyingakin ramé pesan anaké
marembugan drika. Nampekan malih pedas tiang nyingakin Atu Aji sareng biang
marembung sareng Bli Nyoman Putra. Batis tiangé ten ngidang majalan. Laut Dayu
Wila ngedeng liman tiangé. Bli Nyoman Putra katimpalin somahné ngidih ukudan
tiangé. Alus Bli Nyoman ngraos sareng Atu Aji.
“Kénkén Tut, né Nyoman nak seken ker ngidih Ketut. Tuah Ketut né
jani ker ngidaang nulungin Nyoman. Sing pelih yén Ketut nyak nulungin. Somahné
Nyoman masi suba nyadia lakar manyama jak Ketut. Nah jani kénkén keneh Ketut,
Aji tusing ngidang maksa, kéwala ada melahné Ketut nyak nulungin Nyoman?”
Nrawang keneh tiangé nyautin raos Atu Aji. Paling keneh tiangé.
Inget malih tiang tekén besen pekak di ipian tiangé. Nylieb bedik lawat anak
cenik né ker lekadang tiang.
“Ketut…, mbok ngidih tulung jak Ketut. Apa ja keneh Ketut lakar
mbok tuutin pang Ketut nyadia dadi manyama jak mbok ngayahin Bli Nyoman. Jumah
ker ramé yén Ketut nyak bareng mbok mulih. Kenken?” Mara mesu munyin somahné
Bli Nyoman seken tiang nimpalin baan alus.
“Ngih Mbok, tiang ngidih pelih yén tiang ngamalunin Mbok. Tiang
ngidih tulung masi jak Mbok pang ngajahin tiang carané dadi somah ané melah,
ané mabakti jak kluarga!”
Tiang
mapamit sareng Atu Aji, Biang, miwah Dayu Wila. Sami mekelin tiang antuk besen
sané becik-becik.
Mayah Sangi (I
Madé Astika)
In Cerpen Bahasa Bali
on 5 Oktober, 2008 at 2:10 pm
Madé Loka jani suba dadi PNS. Suud dadi pengangguran
kangin kauh. Mirib luung tulis gidatné, nasibné setata mujung, ia maan galah
ngecapin dadi pegawé negri. Ia jani suba maangkat dadi guru di Karawista. Aget
masé ia tusing nganggo pipis apésér péngék anggoné nombok pangedéné. Ia nak
mula jlema dueg sangkana bisa lulus tés. Nyidayang nyalip palamaré ané jumlahné
siuan.
Mantek ngajahin murid SMP aluhina ngajak I Loka. Ngajahin
tuah tengah wai, salanturné glindang-glindeng malali. Né penting koné,
nyidayang ngaé muridé bisa ngitung satu tambah satu sama dengan dua tur bisa
mamaca “Ini Budi” ngajak “Ini Bapak Budi” jeg kanggo suba.
Sekat dadi pegawé, bikas idupné I Loka maganti. Tusing
buin kéweh ngalih pis. Yén suba teka tanggal ngudané jeg masemu girang wiréh
lakar liu nampi gaji. Ento mawinan I Loka jani nyidayang ngrédit sempéda montor
baru, meli HP ané misi kaméra, sada meli panganggo ané anyar-anyar. Buina jani
suba ada sertifikasi guru sinah buin pidan I Loka lakar bareng ngamiluin apang
idupné nyumingkin makmur wiréh ngaliunan nampi gaji. Ento masé ngranang bajang-bajangé
makejang dot magegélan buina yén nyak makurenan ngajak Madé Loka. Nanging Madé
Loka suba tangar kén bajang-bajangé jani liunan matré. Ningalin anak uli
kasugihanné dogén.
“Béh…, yéh… kéné idupé sawai-wai, beneh suba anaké
ngorahang sing ada luungan kén dadi pegawé negri. Dadi guru. Magaé aluh,
nanging asilné kaliwat gemuh. Yén seken nyak cara munyin pamerintahé lakar
nincapang kesejahteraan para guruné, icang ngelah rencana lakar meli tanah.
Nebusin gumi kaja kangin banjaré ané makélo suba gadéanga ngajak bapan icangé.
Pang mani puan di subanné pensiun ada anggon tongos maseliahan kangin kauh di
tengah tegalé. Cocok asanne!” Madé Loka ngomong padidiana.
“Ngudiang semengan kéné suba ngamikmik Dé, cara anak
buduh tingalin mémé. Apa ané karaosang?” Mé Jepun maekin pianakné, Madé Loka,
ané negak di ampik umahné.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar