hubungi kami di : marta.diputra@yahoo.co.id

marta.diputra@yahoo.co.id

Rabu, 05 Oktober 2011

cerpen bahasa bali


Cawet (Buda Rebo)

In Cerpen Bahasa Bali on 2 November, 2008 at 9:51 am
Telung tiban suba I Gedé Darmika matunangan ngajak Ni Luh Swandéwi. Mémé bapanné ngrencanaang lakar nyangkepang pianakné énggal. Apang sing énggalan ada gegodan bin mani puan sawiréh ajak dadua suba pada suud kuliah, suba pada bisnis masih. Buina nyén sing nawang I Gedé, anak bagus, jemet, tur sugih. Patuh masih Luh Swandéwi, anak jegeg, tur solahné adung tekén kajegéganné, kéto masih ia sugih, nyén anak muani ané tusing demen tekén ukudanné.
Ambiug orta di rurungé upakara mapragaté lakar gedé, balé banjar suba booking-a. Yén anak tusing sugih, kanggoanga suba di natah pakarangané dogén ngaé upakara.
“Buk Gedé anak mula ngelah, kuda kadén lakar mapenga pipis anggon biaya upakara ténénan,” kéto Mén Sukadi ipah Buk Gedé Kelihan ngrimik.
“Éh…, nak orahanga mani peteng lakar ada konsér gratis lagu pop Bali, to… apa grup I Gedé lakar nyumbang lagu,” kéto Mén Sukarta sada agem sawiréh ia mula abehné paling nyéntrik di désané, gayané suba cara artis sing kesampaian, méh-méh mani peteng ia milu nagih magending sawiréh méntalné gedé sajan.
“Ija ia I Gedé ajak Luh mafoto gedé buka kéto, gedénan tekén tipin icangé jumah, bin sada panganggoné ngrényeb aéngan tekén panganggo raja jaman ilu,” kéto Mén Soken ngrenggeng sambilanga nalinin jaja bantalé.
“Bin mani ingetang mapayas gedé lakar sotinga koné, apang ada kenang-kenangan bin manian, béh… Mén Sukarta suba paling malu!” kéto abetné Mén Margi majailan.
Mén Sukarta ané gesaha kenyem-kenyem dogén, ané lénan sibarengan kedék sawiréh Mén Sukarta ngédéngang agemné cara anak mafoto dadi modél.
“Dé, Madé kadén ngarep, warna apa kostim pangayahé Dé, anak saja misi maan kostim?” Mén Darma matakon seken.
Kondén tiang masaut Dadong Gitar ba nyelag, ”Apa to kostim Mén Darma? Dadi tombén mémé ningeh?”
Tiang kenyem-kenyem ningehang petakon Dadong Gitar, saja ja ia tusing nawang, sawiréh yusanné suba odah buina suba kapah matulungan ka pisaga, yén tusing manyama sajaan tekén Pak Gedé, pensiun suba raganné matulungan.
”Kostim to baju seragam Dong, panitia pangayah masi maan warna coklat, pangayah jaja warnané kuning tasak gedang, keluarga pangantén nganggo warna kuning emas,” kéto tiang nyelasin. Béh…, makejang ané ajak matulungan masebeng anggob.
Makejang saja pada anggob, méh… orta di tongos anaké matulungan mébat aéngan buin. Yén nyak, Pak Gedé ngaé gaé di hotél berbintang sinah ngidang, Pak Gedé mula warga suksés di rantauan.
Uling ija kadén tekané, Embok Darmi maid liman tiangé sada nyebeng, krama ané lénan pada kisi-kisi ningalin tingkah embokné I Gedé buka kéto, ajaka tiang ka paon apang johan tekén krama ané matulungan.
Tiang bingung, ”Aduh Dé, lacur sajan jani Mén Mantra anak jlema sing nawang lek, apa nyelapang apa tusing, ia ngaba cawet. Cawetné nyemplung di émber tongos pangumbahan praboté, liu anak nepukin, kénkén né?” munyinné cara mimis sing kapegatang, bangras nyetang suba gedeg sajan.
”Anak kénkén kadén masan kené ngaba tingkah ané soléh-soléh,” nglantur ia mamunyi.
Tiang sing pesu munyi nang abesik, nadak sara sirah tiangé pengeng. Tumbén jani ada anak ngaba cawet matulungan. Biasanné, ané tawang tiang, cawet ento benda rahasia paling silib, sing dadi édéngang, tongosné setata di tebén. Nyemuh dogén anaké lakar ngalih tongos ané silib apang tusing yén ada tamui, lek saget tepukina. Yén sagét tepukina nyemuh, kasindir i raga kén kramané kasengguh cem. Kaling ké anak lén, somah padidi yén ba masalah urusan panganggo dalam, anak tusing juari. Yén kal tawang lakar matulungan to ngudiang aba, sing dadi mékén manjus ka danuné mulih malu jemak, aduh….
Ortané ané uling abulan di désané nyambatang indik kaangoban karya mapragatan I Gedé tekén Luh Swandéwi masalin akijapan mata tekén satua cawet Mén Mantra ané nyemplung di pangumbahan praboté.
Liu matampahan, Pak Gedé mula mapenga liu apang makejang krama désané maan ngrasayang ajengan ané kagaé, sakéwala makejang masisa sinah suba liu krama désané tusing bani ngidih, sawiréh cem krana unduk ané busan. Kramané tusing ada nyak nyambatang unduké ento. Lawar pasil, nasi mabyayagan masisa, makejang nu liu. Sebeng keluarganné suba tusing égar cara ibi puané makejang mirib makeneh-keneh pada jejeh, sing ké kené sing ké kéto?
Keluarga makejang sing ngidang bes nyangetang unduké ento sawiréh Mén Mantra ada hubungan ipah tekén Buk Gedé, adinné Buk Gedé masomahan ajak Mén Mantra. Unduké ento mula dadi kenehan makejang krama désané, pokokné tusing maan jawaban, ngaé pegeng dogén.
Petengné tiang meled masih matakon kén Embok Darmi, tingalin tiang ia suba tenangan a bedik.
“Embok kénkén unduké adi cawet Mén Mantra bisa ulung, nak dija kejang?” Sada adéng munyin tiangé apang tusing dingeha tekén muani-muaniné ané maceki.
“Di anduké ané lakar abana manjus, seleta di bangkiangné, sangkel Embok sangsi ngudiang matulungan tengai tepet, barang ento suba aba, kadén yén manjus nyaluk sanja.”
Cawet orahanga barang, méh… ngeng Embok Darmi ngadanin, mula soléh dingeha kén kupingné.
Suud unduké ento Luh Swandéwi setata nyelé ati, dugasé mabakti ka Balé Agung mapayas suba sakadi raja lan ratu, kéwala sengkala, ia pingsan sing ada angin sing ada ujan. Makejang acarané ané kasusun rapi dadi rambug, payu acara mapragatané dadi acara ngurus anak gelem sing tawang sakitné. Dokter puskésmas di désan tiangé sibuk ngurus I Luh. Ané paling nyebetang keneh, tamiuné liu teka, sakéwala panganténé sing ngidang nyambut. Ané nyambut payu reramanné maka dadua. Nyén ané nganten, panakné apa reramanné? Brayané makejang pada pakrimik apa ké sakitné I Luh, ada hubunganné tekén cawet ento.
Acara konsér lagu pop Baliné batal, makejang ngrenggeng, kramané tusing payu maan hiburan gratis, sing karoan telung tiban cepok ada hiburan. Péh…, kéné penadinné.
Dadong tiangé ané masih dadong I Gedé, sawiréh tiang mula mamisan ajak Gedé, ngeling sigsigan sawiréh nepukin cucunné kena sengkala buka kéto. Keneh tiangé dadi engsek.
”Dé, da orahanga nah! Bapakné I Gedé anak mamitra ajak Mén Mantra,” I Dadong nyangetang ngeling sambilanga maseselan.
Rasa makecos batun matan tiangé ningeh unduké buka kéto. Béh…, cara sesonggané, ipah ipuh, méhan kenehné nganggo panangkeb apang makejang keluargan Pak Gedé jerih tekén ia.

Mamadu (Ketut Sariani)

In Cerpen Bahasa Bali on 5 Oktober, 2008 at 2:13 pm
“Cening, élingang ragané kari alit, pacang menék bajang. Becikang ragané makta raga. Pekak tusing nyidayang makelo marengang cening. Tuuh pekaké tusing makelo. Yapin pekak mani puan tusing ada, cening sampunang sangsaya, pekak tusing taén galahin ragan ceningé pedidi.”
Asapunika raos Pekak Lanang mabesen ring tiang. Mangkin tiang yakti kari alit, pianak ubuh. Wantah I Pekak Lanang sané miara ukudan tiangé ngantos tiang matuuh limolas tiban. Kari cedang kuping tiangé mirengan besen Pekak Lanang.
“Ketut Wandri, dadi bengong jak padidi. Uling tuni cingakin tiang Ketut nrawang paliatné. Nak kénkén sujatinné, nang tegarang orahin tiang! I raga suba madan manyama yadiastun tusing ada iketan kulawarga.”
Makleteg bayun tiangé tundikin munyin Dayu Wila. Dayu Wila okan Ida Bagus Raka sané sangat paek teken tiang. Ring grian Ida tiang ngayah nulungin makedas-kedasan utawi gaén sané lianan. Gria Idané wantah sané nulungin ukudan tiangé sasukat tiang kalahina tekén Pekak Lanang sané dumunan ngayah i rika.
“Béh, Dayu. Ten wénten napi. Tiang inget sareng pekak tiange,” kénten tiang nyautin pitakon Dayu Wila sané malinggih di sisin tiangé.
“Nah Ketut, punang malih nika inget-ingetanga. Pekak Ketuté sampun ring tongosé becik. Mangkin Ketut acepang manten I Pekak mangda nyadia nyarengin pajalan Ketut ring mercapada niki,” galang keneh tiangé kasautin alus raos Dayu Wila.
Nanging nika wantah aslieban manten ring keneh tiangé. Mangkin tiang ten nyidayang mapineh becik. Ukudan tiangé sampun kaucap daki. Jeg kala napi kadén nyelepin ragan tiangé. Ten karasa yéh paningalan tiangé ngetél. Inget besen I Pekak sareng raos Dayu Wilané. Béh sarasa tusing nyidayang tiang nambakin ketélan yéh paningalan sané sampun nrebes melusin pipin tiangé.
Abulan sampun liwat, tiang marasa awak tiangé malénan. Basang tiangé ngancan ngedénang. Inget tiang tekén solah tiangé sané ten nawang tata krama. Mawak luh tusing bisa makta raga. Ngetél malih yéh paningalan tiangé ngenehang ukudan tiangé sané makutang. Ngentas di keneh tiangé pacang magedi uli grian Ida Bagus Raka. Sadurung pacang magedi, Dayu Wila sampun uning ring awak tiangé sané malianan.
“Ketut nak kénkén sujatinné, dadi Ketut lémpas ngantos kénten. Men sira sané ajak Ketut kénten. Sampunang nika bakta sedih padidi. Sira gegélan Ketut, nah orahang jak tiang. Nak pantes masi gegélan Ketuté nawang. Né nak Ketut jak gegélan Ketuté sané malaksana dadinné jak dadua naké ningting kéwehé niki,” kénten raos Dayu Wila ngedénang bayun tiangé.
Yakti gegélan tiangé nak mula sajan nyadia nyuang déwék tiangé sané sampun misi. Nanging tiang ten mrasidayang nrima tetimbangan gegélan tiangé krana tiang ker dadianga madu utawi somah cenikan.
Sanget pajalan magedi uling grian Ida Bagus Raka, pajalan tiangé katambakin sareng I Gedé Sanjaya. I Gedé puniki wantah timpal gegélan tiangé sané paling uning solah tiang sareng gegélan tiangé.
“Ketut, nang ja keneh-kenehang malu pajalané. Nyoman Putra nak sampun nyadia nyuang ragan Ketuté. Ulian Ketut, Nyoman Putra katulungin ngelah keturunan. Ketut pun nawang, somahné Nyoman tusing myidayang ngelah pianak. Nah jani Ketut ker nulungin. Lautang jani tresnané jak Nyoman. Somah Nyoman Putra pun nyadia ngelah madu laut ngelah pianak uling ragan Ketute,” asapunika I Gedé Sanjaya nuturin déwék tiangé.
Mula saja somahné Bli Nyoman nrima pesan déwék tiangé. Nanging tiang dereng nyadia dadi madu.
Tiang marasa pelih pesan kanti nyuang somah timpal. Nika mawinan tiang ten nyadia mamadu. Bangayang pun tiang sané ngedénang pianak tiangé padidi. Mula saja tiang nénten mapineh nyemak solah sakadi puniki.
“Ketut sampunan nuutin keneh sané nénten becik. Yén Ketut meled ker ngedénang pianak padidi sané lakar lacur tuah anaké cenik buin pidan. Panak Ketuté tusing lakar ngelah bapa ané anggoné tetua yadiapin suba ngelah Ketut ané madan mémé. Nang melahang nyemak pajalan idup. Ngedénang pianak tusing aluh cara i raga ngaé. Suud subé monto dogén mapineh boya-boya, jani lautang gedénang pianaké sareng gegélan Ketuté bareng-bareng,” asapunika raos Dayu Wila nuturin dewék tiang ané mula ukudan tiangé cenikan buin duang tiban.
Déréng uningina unduk puniki sareng Ida Bagus Raka, sané uning wantah Dayu Wila manten ring gria.
Tutur Dayu Wila sareng I Gedé Sanjaya ngulungan keneh tiangé ker ngalahin gegélan tiangé. Malipetan tiang ka kamar samping pawaregan griané. Tongos ané tis icénina ring ajin Dayu Wilané. Desiran angin ané nuut petengé masinaran bulan purnama nimpalin keneh tiangé ané tusing karuan. Tusing pegat-pegat tiang ngusud-usud basang tiangé.
Ngetél yéh paningalan tiangé ngenehang tutur Dayu Wila marep ring pianak tiangé benjang pungkur. Mula saja anak cenik ané tusing ngelah nak tua tusing ja melah idupné. Ada dogén unduk ané rasayanga kirangan. Tiang sané sampun ngrasayang dados anak ubuh kagedénang nak tua, I Pekak Lanang. Karasayang kuangan idup tiangé nénten masanding sareng anak tua sané dadi rupakan tiangé, sané nglekadang tiang. Yan mangkin tiang meled ker ngalahin Bli Nyoman Putra bapan pianak tiangé. Yakti tiang gaénang pianak tiangé sengsara. Cening tusing ker nawang bapa. Cening ker ngrasayang sengsara lebihan kén idup tiangé kalahin rupaka makakalih.
Angin peteng makta déwék tiangé katengah maya ngantos tiang ten inget malih ring raga. Pajalan tiangé maidehan, rurung ané ten taén entasin tiang mangkin tuut tiang. Ten ada rasa jejeh di keneh tiangé. Ring bucun rurung sané entasin tiang sagét tepukin tiang Pekak Lanang negak ngilut rotan.
”Pekak, adi pekak driki ngoyong? Anggén napi rotané nika?” kénten tiang nyapatin pekak tiangé.
“Cening, né ba gaénang pekak ayunan bang kumpin pekak. Melahang nyen miara, ngedénang kumpin pekak! Melah-melah masi cening dadi mémé lan kurenan. Da ja kanti ngalahin panak apabuin ngalahin somah. Nak gedé dosanné dadi mémé ané ngutang panak jak somah. Resepang cening…, resepang cening…, resepang cening…!” raos pekak ngancan makelo ngancan nyaruang kaampehang angin petengé.
Masalin masih baan munyin jagkrik, ilutan rotan pekak ngaé ayunan.
Makleteg bayun tiangé mirengang munyin pekak punika. Mulih pajalan tiangé uli rurung ané kaentasin nika. Mulih masi bayun tiangé uli tengahing maya inget malih ring raga. Inget masih tiang ngusud basang tiangé. Bukak tiang jelanan kamar, nyingak sampun matan ainé di muncuk kangin langité. Tiang ngentegang bayu, tiang marasa matepuk pekak. Nika wantah ipian. Pekak sampun mabesen ring déwék tiang napi ké sujatinné anaké makulawarga.
Dayu Wila mamargi gegéson ka kamar tiangé.
“Ketut, mara bangun?” kénten ragané nyapatin tiang.
“Ngih, Dayu. Wénten napi semengan pun mriki?” énggal tiang nyagjangin Dayu. Ajak tiang negak.
“Nah ada raosang bedik. Mu ké kayeh malu, di mukak antosanga jak aji,” baos Dayu Wila ngaénang bayun tiangé usak.
Énggalang tiang masalin, masugi dogén, kadirasa manjus tusing nyidayang ngentegang bayun tiangé. Ten taén atu Aji ngaukin tiang semengan kadi puniki.
“Ngiring Dayu. Dados tumbén Atu semengan pun ngaukin tiang?”
“Nah, bin jebos Ketut ker nawang,” Dayu Wila ten kayun ngortain tiang.
Pun nampek ring balé daja, tiang nyingakin ramé pesan anaké marembugan drika. Nampekan malih pedas tiang nyingakin Atu Aji sareng biang marembung sareng Bli Nyoman Putra. Batis tiangé ten ngidang majalan. Laut Dayu Wila ngedeng liman tiangé. Bli Nyoman Putra katimpalin somahné ngidih ukudan tiangé. Alus Bli Nyoman ngraos sareng Atu Aji.
“Kénkén Tut, né Nyoman nak seken ker ngidih Ketut. Tuah Ketut né jani ker ngidaang nulungin Nyoman. Sing pelih yén Ketut nyak nulungin. Somahné Nyoman masi suba nyadia lakar manyama jak Ketut. Nah jani kénkén keneh Ketut, Aji tusing ngidang maksa, kéwala ada melahné Ketut nyak nulungin Nyoman?”
Nrawang keneh tiangé nyautin raos Atu Aji. Paling keneh tiangé. Inget malih tiang tekén besen pekak di ipian tiangé. Nylieb bedik lawat anak cenik né ker lekadang tiang.
“Ketut…, mbok ngidih tulung jak Ketut. Apa ja keneh Ketut lakar mbok tuutin pang Ketut nyadia dadi manyama jak mbok ngayahin Bli Nyoman. Jumah ker ramé yén Ketut nyak bareng mbok mulih. Kenken?” Mara mesu munyin somahné Bli Nyoman seken tiang nimpalin baan alus.
“Ngih Mbok, tiang ngidih pelih yén tiang ngamalunin Mbok. Tiang ngidih tulung masi jak Mbok pang ngajahin tiang carané dadi somah ané melah, ané mabakti jak kluarga!”
Tiang mapamit sareng Atu Aji, Biang, miwah Dayu Wila. Sami mekelin tiang antuk besen sané becik-becik.

Mayah Sangi (I Madé Astika)

In Cerpen Bahasa Bali on 5 Oktober, 2008 at 2:10 pm
Madé Loka jani suba dadi PNS. Suud dadi pengangguran kangin kauh. Mirib luung tulis gidatné, nasibné setata mujung, ia maan galah ngecapin dadi pegawé negri. Ia jani suba maangkat dadi guru di Karawista. Aget masé ia tusing nganggo pipis apésér péngék anggoné nombok pangedéné. Ia nak mula jlema dueg sangkana bisa lulus tés. Nyidayang nyalip palamaré ané jumlahné siuan.
Mantek ngajahin murid SMP aluhina ngajak I Loka. Ngajahin tuah tengah wai, salanturné glindang-glindeng malali. Né penting koné, nyidayang ngaé muridé bisa ngitung satu tambah satu sama dengan dua tur bisa mamaca “Ini Budi” ngajak “Ini Bapak Budi” jeg kanggo suba.
Sekat dadi pegawé, bikas idupné I Loka maganti. Tusing buin kéweh ngalih pis. Yén suba teka tanggal ngudané jeg masemu girang wiréh lakar liu nampi gaji. Ento mawinan I Loka jani nyidayang ngrédit sempéda montor baru, meli HP ané misi kaméra, sada meli panganggo ané anyar-anyar. Buina jani suba ada sertifikasi guru sinah buin pidan I Loka lakar bareng ngamiluin apang idupné nyumingkin makmur wiréh ngaliunan nampi gaji. Ento masé ngranang bajang-bajangé makejang dot magegélan buina yén nyak makurenan ngajak Madé Loka. Nanging Madé Loka suba tangar kén bajang-bajangé jani liunan matré. Ningalin anak uli kasugihanné dogén.
“Béh…, yéh… kéné idupé sawai-wai, beneh suba anaké ngorahang sing ada luungan kén dadi pegawé negri. Dadi guru. Magaé aluh, nanging asilné kaliwat gemuh. Yén seken nyak cara munyin pamerintahé lakar nincapang kesejahteraan para guruné, icang ngelah rencana lakar meli tanah. Nebusin gumi kaja kangin banjaré ané makélo suba gadéanga ngajak bapan icangé. Pang mani puan di subanné pensiun ada anggon tongos maseliahan kangin kauh di tengah tegalé. Cocok asanne!” Madé Loka ngomong padidiana.
“Ngudiang semengan kéné suba ngamikmik Dé, cara anak buduh tingalin mémé. Apa ané karaosang?” Mé Jepun maekin pianakné, Madé Loka, ané negak di ampik umahné.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar